جايگاه ليبرالیسم در ترکيه

در گفتگو با: اوزلم چاگلار ييلماز

گفتگوگر: عبدالرضا احمدی

ترجمه: حبيب فرحزادی

به زعم بسیاری از روشنفکران و فعالان مدنی، ترکیه را می توان نمونه و الگویی خوب برای گذار ایران به دموکراسی در نظر گرفت. ریشه های مشترک فرهنگی و دینی و همچنین همسایگی این کشور با ایران از سویی و با اروپا از سوی دیگر این کشور را بدل به نمونهء خوبی برای مطالعه نموده است. از این میان شناخت بهتر نهادهایی که سهم بزرگی در رشد مدنیت در ترکیه داشته اند و همچنین درک تجربیات آنها از گذار به دموکراسی می تواند کمکی بزرگ به نهادهای ایرانی در راه مبارزه و تحقق دموکراسی در ایران محسوب شود.

آنچه که در ادامه خواهید خواند گفتگویی است با خانم اوزلم  چاگلار ییلماز، دبیر اجرایی «انجمن اندیشهء لیبرا»ل (لیبرال دوشونجه تُپلولوق که کِه‌نوشت انگلیسی آن هست “ای ال تی”). وی در این گفتگو به چگونگی شکل‌گیری و تاثیرات این موسسه در ترکیه و تجربیات آن اشاره می‌کند. همچنین گفتنی است که در خرداد ماه 91 سايت چراغ آزادی با همکاری “ای الی تی” اولین همایش در خصوص لیبرالیسم و بازار آزاد را در آنکارا، پایتخت ترکیه، برگزار نمود.

***

پرسش: به عنوان سوال اول لطفاً مختصری از تاریخچه “ای ال تی” بگویید.

پاسخ: “ای ال تی” در سال 1992 تاسیس شد. این نهاد توسط آتیلای یایلا که یک دانشمند علوم سیاسی است و مصطفی اردوغان که وکیل قانون اساسی است تاسیس گردید. این دو تن سعی داشتند تا ایده‌های لیبرالیسم کلاسیک را در ترکیه ترویج دهند. می توان گفت قبل از “ال دی تی” هیچ منبعی در خصوص لیبرالیسم کلاسیک در ترکیه وجود نداشت، نه کتابی و نه نوشته‌ای و  در حلقه‌هایِ روشنفکری هم عقاید جمع‌گرایانه حاکم بود. انهایی هم کهقدرت سیاسی را در اختیار داشتند برخی “اسلامیست” بودند و برخی “ناسیونالیست”، و تقریبا هیچ سنت “فردگرایانه‌ای” در ترکیه وجود نداشت و همین امر باعث گردیده بود که  این دو تن که از نبود احساس و تفکر فردگرایی در رنج بودند ” ال دی تی” را تاسیس نمایند. آنها در آغاز کار خود  بطور سنگین و پرحجمی شروع به انتشار مقاله و کتابها  و ترجمه آثار لیبرالیسم کلاسیک کردند و سمینارهای معرفی افکار لیبرالیسم کلاسیک را سازماندهی کردند.

پرسش: خط و مشی” ای ال تی” چیست و این موسسه چه هدفی را امروز دنبال می‌کند و چه اقداماتی را در راستای اهداف خود انجام می‌دهد؟

پاسخ: شاید مهمترین هدف و ایده اصلی ما این بوده که هیچگاه به یک “جنبش سیاسی” تبدیل نشویم و تنها به آشنایی و ترویج و مشاوره به دولتمردانمان مبتنی بر اندیشه‌های لیبرالیسم کلاسیک بپردازیم. ما در “ای ال تی” بخاطر اینکه بتوانیم اجتماعی را شکل دهیم  باید طبق سنت های اندیشه ای مان حرکت می کردیم.

امروز ما در ” ای ال تی” درک واحدی از لیبرالیسم نداریم اما هسته ی اصلی “ای ال تی” از لیبرالیسم کلاسیک حمایت می‌کند و این تفکر مانند چتر وسیعی است که زیر آن از “لیبرالیسم جامعه‌گرا” تا “لیبرتارین‌ها” جای می‌گیرد. برای همه اعضا مهم است که مطالعات‌مان را در حوزه‌یِ موضوعاتِ مدنی‌‌ را حول محور “حکومت قانون” و “دولت محدود” و “اقتصاد آزاد” و  و “صلح” و “عدالت” گسترش دهیم. برای مثال داخل “ای ال تی” ما گروهی را داریم که در باره دموکراسی اجتماعی مطالعه می‌کنند یا  مردمی که از بیرون از “ای ال تی” آمده اند و ایده‌های “محافظه کارانه”  (در معنای بین المللی اش) را مطالعه و نشر می‌کنند. همچنین ایده اصلی ما علاوه بر اینها این بود که  بر نظرات عامه مردم از گروههای مختلف فرهنگی  تاثیر گذار باشیم.

همچنین ما توانستیم “پروپزال اصلاحات” را منتشر کنیم که در آن قوانین حقوقی ترکیه را در مورد “آزادی بیان” و “آزادی دین” مورد نقد قرار می‌داد. ما همچنین متن اروپایی حقوق بشر را ترجمه کردیم همچنین متن احکام دادگاه‌های عالی امریکایی را ترجمه کردیم.

همچنین ما تصمیم گرفتیم شبکه‌ای از فعالان آکادمیک و فعالان مدنی در سراسر ترکیه برقرار کنیم و در این خصوص کنفرانس‌های سالیانه لیبرالی برگزار نمودیم. برای آنکه آنها را دور هم جمع کنیم تا افکارشان را مبادلکه کنند و همدیگر را بشناسند و اینکه احساس نکنند تنها هستند. کما اینکه قبل‌تر در دیگر زمینه آنها احساس تنهایی می‌کردند.

پرسش: مناسبات “ای ال تی” و “حزب عدالت و توسعه” ترکیه چگونه است؟

پاسخ: اندیشکده ما که بیست سال پیش کار خود را با هدف و سعی بر شکل گرفت که حقوق بشر، دموکراسی، دولت محدود،  بازار آزاد، حقوق مدنی همه افراد نه فقط یک گروه خاص را گسترش دهد و هرگونه مداخله نظامیان در حوزه‌یِ سیاست را نقد کند و تا امروز به تلاش در این راستا مشغول بوده است.

در  بیست و هشت فوریه سال 1997 شورایِ نظامی امنیت ملی  تصمیم به سرنگونی دولت گرفت و در این راه بسیاری از احزاب سیاسی را نیز کنار گذاشت که “ای کی پی” هم در ادامه آن احزاب است. در آن زمان اعضای “ای ال تی” تصمیمات عالی این شورای ملی امنیتی و نظامی را به رفمِ خطرخیز بودن آن نقد کردند. “ای ال تی” در ان زمان علاوه بر نقد سیاست شورای ملی امنیت نظامی به نادیده گرفته شدن حقوق مسلمانان نیز اشاره می نمود و حقوق آنها را مطالبه می نمود.

“ای ال تی” در آن زمان که مسلمانان از حقوق خود محروم می شدند و بطور مثال هیچ کس نمی‌توانست با حجاب در محل کار خود یا دانشگاه حاضر شود، به این سیاست‌ها انتقاد می‌کرد. “ای ال تی” معتقد بود که در یک کشور متمدن باید حکومت قانون حاکم باشد، باید آزادی مذهبی وآزادی فعالیت تشکلها و دولت محدود وجود داشته باشد. لیبرال‌های ترک خود انسان‌های سکولاری هستند اما تلاش آنها در دفاع ازحقوق افراد مذهبی باعث شده است که مردم مذهبی نیز حقوق خود را بر اساس حقوق جهانی مانند حقوق ذکر شده در اعلامیه حقوق بشر دنبال کنند. آنها مطالبات و حقوق خود را نه از موضعی اسلامی که از منظر حقوق بین‌المل دنبال می کنند.

و در چنین فضایی گروهی سیاسی از مسلمانان محافظه کار مذهبی حزبی به نام “حزب عدالت و توسعه” بوجود آوردند که  برخلاف بنیادگرایی اسلامی  ایده‌های مطابق با جهانی سازی، حقوق بین الملل، آزادی بیان و حق مالکیت خصوصی را مطرح می‌نمودند ونزدیکی این ایدها با  ایده لیبرالیسم باعث گردید که “ای ای تی” نیز در ترویج و انتشار کتب و اندیشه‌های آنها به این گروه کمک نماید.

هرچند که این طیف از مسلمانان هنوز مشکلاتی برای تطبیق خود با همه مفاهیم جهانی‌شدن را دارند اما در مقابل دیگر مثلا از حقوق علویان و حق مالکیت غیرمسلمانان دفاع می‌کنند. همچنین آنها شروع به اصلاحاتِ دموکراتیکِ سیاسی برایِ احقاقِ حقوقِ کردهای ترکیه کرده اند. آنها نهادهایی برای گسترش یک بازار آزاد تاسیس نمودند و سعی کردند که  بوروکراسی نظامی را محدود کنند و در رفراندوم اخیر نیز سعی کردند قدرت نیروهای نظامی را کمتر کنند و حالا شاهدیم که جامعه بازتری داریم که این باعث محدود شدن و مسئول‌تر شدن دولت خواهد شد. اما هنوز مشکلات ادامه دارد  که در همین دولت هم مطرح شده و از آن جمله مشکلِ عمیقِ رانت‌های خانوادگی  است.

پرسش: آیا  “ای ال تی” در سالهای فعالیتش مشکلاتی داشته و در این صورت، چالش ها و مشکلات “ای ال تی” در این سال ها  چه بوده است؟

پرسش: قطعا مشکلاتی وجود دارد و مهمترین آن این است که ما یک جنبش سیاسی نیستیم و نمی‌خواهیم هم باشیم. ما هیچ سمت سیاسی را درخواست نمی‌کنیم و به این دلایل ما هیچ کمک و لطفی را ازقدرت های سیاسی همچون “ای کی پی” درخواست نمی‌کنیم که این از جهتی خوب است و از جهتی بد. خوب است زیرا در دراز مدت استقلال ما را حفظ می‌کند و بد است از آن جهت که ما را شبیه به یک گروه حاشیه ای خواهد کرد. هرچند که من مایل نیستم بگویم این چیزی منفی است اما از طرف دیگر بسیار آسان نیست که با این موقعیتی که داریم بین سیاسیون متحدی پیدا کنیم.

پرسش: بودجه  و هزینه های “ای ال تی” از چه منابعی تامین می شود؟

پاسخ: اولاً که ما پول زیادی نداریم ولی ما سعی می‌کنیم پول را از منابع مختلف جمع‌آوری کنیم. زمانی که ما پروژه ای را شروع  می‌کنیم سعی‌مان این است که از کمترین هزینه را داشته باشد و بالطبع در راستای هر پروژه از افرادی که مربوط به آن پروژه هستند کمک‌های مالی دریافت کنیم. ما پروژه‌هایی را با پول ارگانهای مختلفی شروع می کنیم مثلا یکی از پروژه های ما مربوط به اتحادیه اروپا بوده است که ما از اتحادیه اروپا در این خصوص کمک مالی دریافت کردیم همچنین برخی پروژه های ما به نهاد های ترکیه مربوط است که ما از این نهادها کمک‌هایی را دریافت می کنیم. بنابراین ما برای هر برنامه از اسپانسر متفاوت حمایت گرفته ایم و این برای ما مهم است که تنها یک کمک کننده نداشته باشیم چون که نمی‌خواهیم افرادی که به ما کمک می‌کنند در پروژه های ما دخالت کنند .

پرسش: جامعه مدنی یکی از مفاهیمی است که در نهادینه کردن دموکراسی مهم است. “ای ال تی “چه تلاشی را در این زمینه انجام داده است؟

پاسخ: اول از همه وقتی به جامعه مدنی نگاه می کنیم به یک سری بنیانهایی بر می‌خوریم که یک جامعه آزاد را تبیین و تعریف می‌کند. حکومت قانون، دولت محدود و مشروط، بازار آزاد، حقوق مالکیت خصوصی نمونه ای از این بنیانها هستند. بنابراین به طور عام آنچه “ای ال تی” انجام داده این است که باعث ترویج بیشتر این نهاد ها در جامعه باشد و ما در این خصوص پروژه های ویژه ای داشتیم. برای مثال روی آزادی بیان وآزادی تشکل‌ها سمینارهای متعددی را برگزار کرده ایم.

اما کار عملی که بیشتر به آن پرداختیم تهیه پروپزالی برای آزادی تشکل ها است که باعث شد آزادی تشکل‌ها گسترش پیدا کند بطوری که سیر پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا امروزه بسیار تحت تاثیر “ای ال تی” و تلاشهایی است که در توسعه و بسط بنیانهای جامعه مدنی انجام داده است.

چون این برای دولتی که توسط یک پروسه مدنی انتخاب شده سخت بود که منابعی را برای توجیه این قضیه پیدا کند اما “ای ال تی” این کار را کرد. همچنین “ای ال تی” توسط وکلایش و بازوهای اجرایی عمومی نقش مهمی را در ترویج و دفاع از آزادی بیان در ترکیه داشته است.

پرسش: به نظرتان  ترکیه  امروز به سمت اسلام گرایی در حال حرکت است یا لیبرالیسم؟ 

پاسخ: من وضعیت فعلی ترکیه را لیبرال یا اسلامی نمی دانم. و معتقدم مشکل در کشورهای مثل ترکیه مشکلی بین لیبرالیسم و اسلام‌گرایی نیست بلکه  مشکل بین لیبرالیسم و تمامیت‌خواهان است.

اینکه  دولتی تمامیت‌خواه بیاید و سعی کند همه مشکلات را حل کند و حتی این کار را از طریق وضع قوانین انجام دهد مشکل اساسی لیبرالیسم است. در حالی که ما معتقدیم که به قوانین آزاد نیاز داریم، قوانینی که باعث شود مردم در کنار هم و با صلح زندگی کنند در این معنی هر دولتی می‌تواند سعی کند قدرتش را افزایش دهد. اما در خصوص ” ای کی پی” من می گویم آنها نمی‌خواهند اسلام گرایی را گسترش دهند.

در مقایسه با گذشته به نظرم دولت “ای کی پی” اصلاحات دموکراتیک و لیبرال بیشتری را انجام داده است هرچند ممکن است مشکلاتی وجود داشته باشد. اما این بدلیل فقدان سابقه مدنیت در بین عوام است زیرا ما همیشه مداخله نظامی داشته ایم و نتوانستیم سنت سیاسی مدنی خود را گسترش بدهیم. از همین روی شهروندان ترکی به حزب سیاسی‌ای رای دادند که بتواند این به مداخله‌یی نظامین در سیاست پایان دهد. در نتیجه می‌شود گفت مردم ترکیه در با رأی به حزبِ عدالت و توسعه به یک رژیم دموکراتیک رای دادند و نه اسلامی. مردم به اردوغان رای دادند چون ایمان داشتند که او بوروکراسی نظامی و نظامیان را به چالش خواهد کشید و ترکیه را آزادتر خواهد کرد.

پرسش: آیا “ای ال تی” می‌تواند در زمینه انتقال تجربیات خود و بسط مفاهیم لیبرالیسم در ایران به نهادهای لیبرال ایران کمک کند؟

پاسخ: بله. ما آماده ایم به با لیبرال های کل جهان که می خواهند دولت را محدود و آزادی مدنی را افزایش دهند و حقوق فردی را گسترش دهند در هرکجا که باشند کمک کنیم. چون این خیلی مهم است و ما به دوستان بین المللی برای ایجاد صلح و آزادی در سطح منطقه نیازمندیم. چون  معتقدیم که ارزشهای مانند آزادی و حقوق برابر ارزش‌هایی جهانی است و مهم است که در سطح بین‌المللی و با افراد گوناگون دنبال شود.

و در خصوص فعالان لیبرال ایران این بسیار مهمتر است. زیرا می توانیم با افرادی که دین و زمینه‌های فرهنگی مشترکی داریم در خصوص مشکلاتمان و برا ی گسترش آزادی بیان و آزادی دین در کشورهایمان بحث و تبادل نظر کنیم.

ما می‌توانیم در تلاشمان  قدرتها و دولت‌های مرکزی را محدود کنیم. ولی ما با ید این را در نظر داشته باشیم که هیچ ایده ای نباید بر کل جامعه چیره شود تا دولت بخواهد با روز قوانین ایدئولوژیش را بر تمام مردم تحمیل کند. ما باید با جمع‌گرایی و دیکتاتوری و تمامیت‌خواهی مبارزه کنیم تا بتوانیم آزادی هایمان را گسترش دهیم.

برگرفته از سايت چراغ آزادی

نظر خوانندگان

محل ارسال نظر در مورد اين مطلب:

توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.

کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.

بازگشت به خانه