مطلبی از سايت سکولاريسم نو

دو سال پيش، در دهم نوامبر، دادگاه اروپايي حقوق بشر در مورد پروندهء شکوائیه ليلا شاهين عليه دولت ترکيه چنين رای داد که سياست منع استفاده از روسری در دانشگاه های ترکيه در مورد آزادی مذهبی محدوديتی مجاز به شمار می آيد و ناقض حق برخورداری از تحصيلات عاليه نيست. مبنای رسيدن به چنين تصميمی آن بود که دادگاه نظر دولت ترکيه را مبنی بر اين که داشتن روسری با سکولاريسم منافات دارد و نمادی از مساوی نبودن زن و مرد محسوب می شود پذيرفت. به کلامی ديگر، دادگاه پذيرفت که ممنوع کردن استفاده از روسری در دانشگاه ها قدمی در جهت نگاهبانی از سکولاريسم و تساوی جنسيتی در ترکيه به شمار می رود.

ترس سکولارها

اکنون، پس از انتخاب مجدد حزب عدالت و توسعه و انتصاب عبدالله گل به سمت رياست جمهوری ترکيه، بسياری از ترک ها دچار اين هراس شده اند که سکولاريسم در کشورشان رو به نقصان دارد. عليرغم آماری که نشان می دهد در حال حاضر زنان کمتری از روسری استفاده می کنند، حضور زنان محجبه در انظار عمومی موجب شده است که بسياری از ترک ها نسبت به تغيير تصوير ملت خود در انظار جهانيان نگران شوند. اگرچه ممکن است بيرون از گودنشستگان اظهار نظر کنند که برای برقراری احکام شريعت چيزی بيشتر از يک تکه پارچه مورد نياز است اما ترک های سکولار می توانند به حوادثی اشاره کنند که ترس آن ها را از بنيادگرايي اسلامی دامن زده است. مثلاً، در اين زمينه به حملاتی که به دانشجويانی که در کافه تريای دانشگاه در ماه رمضان غذا می خورده اند اشاره می کنند. آن ها معتقدند که لغو ممنوعيت روسری نخستين گام در جاده تحميل احکام مذهبی و محدود کردن حقوق زنان خواهد بود. اما می توان پرسيد که آيا براستی ممنوع کردن داشتن روسری می تواند از سکولاريسم محافظت کرده و موجب برقراری تساوی جنسيتی شود؟ بدون شک از برخی جهات جواب مثبت است. هنگامی که از زنان روسری پوش خواسته می شود که به هنگام ورود به دانشگاه آن را از سر خود بردارند، در واقع، بر ماهيت خصوصی مذهب در يک جامعه سکولار تاکيد می شود و اين ممنوعيت دانشجويان دانشگاه های ترکيه را از نگرانی های اجتماعی و سياسی خاصی که روسری به عنوان يک نماد می آفريند آزاد می سازد. در عين حال اين کار به اجتماعی شدن دانشجويان در زمينهء تساوی جنسيتی کمک می کند؛ چرا که با چنين ممنوعيتی ديدگاه مذهبی نسبت به زنان، به عنوان موجوداتی صاحب جنسيتی مقتدر و مخرب که پرتوی خطرناک آن از برخی از نقاط بدنشان ساطع می شود، بکی نفی می گردد.

نقطه نظر مقابل

اما اين ارزيابی در مورد سکولاريسم و تساوی جنسيتی، تاثير ممنوعيت روسری بر زنانی را که معتقدند اخلاقاً موظف به داشتن روسری هستند در نظر نمي گيرد. از نظر زنان مزبور اين سکولاريسم نظريه ای قلابی است چرا که باورهای شخصی ديگران را چنان برجامعه تحميل می کند که ديگر جايي برای طرح نظرات آنها باقی نمی ماند. در عين حال، مفهوم برابری جنسيتی از نظر اين زنان از اين هم ناحق تر است چرا که همزمان با اعمال ممنوعيت استفاده از روسری در دانشگاه ها، مردان مذهبی می توانند در دانشگاه های ترکيه آزادانه عقايد مذهبی خود را بيان دارند و اين عقايد فرق چندانی با داشتن روسری ندارند. بدينسان، ممنوعيت مزبور به آن ها امکان می دهد که به همان سيستم آموزشی دسترسی داشته باشند که زنان از آن محروم و، در نتيجه، به نداشتن استقلال اقتصادی در سراسر عمر خود محکوم می شوند. البته اگر تأثير ممنوعيت استفاده از روسری در مورد اين زنان را بتوان از تأثير آن بر کل جامعهء ترکيه جدا ساخت آنگاه برخی از ناظران می توانند چنين استدلال کنند که ظلم اعمال شده بر اطن دسته از زنان بهای معقولی است که جامعه بايد بپردازد. اما اين تفکيک چندان ممکن نيست چرا که ممنوعيت مزبور متاسفانه همان نگرش هايي را تقويت می کند که به قصد مبارزه با آن ها پيش بينی شده است. در برابر آنکه گفته می شود مشکلات اصلی واقعاً از اسلام سياسی ناشی می شد و روسری نماد آن ست، اکنون چنين بنظر می رسد که اقدام سياسی بر له روسری سر کردن تبديل به تنها اميد اين زنان برای استفاده از آموزش مورد نظرشان محسوب می شود. اگر موافقان ممنوعيت استفاده از روسری فکر کنند که اين کار باعث تقويت اسلامی مبتنی بر حذف تبعيض جنسيتی می شود بايد بدانند که اين امر اکنون تبديل به حربه ای در دست آن بخش های سنتی جامعه شده است که با تحصيل زنان خود موافق نيستند و موجب شده اند که جامعهء ترکيه اسلام را با آموختن و ترقی غير قابل همزيستی تلقی کند.

اگر ممنوعيت برداشته شود چه خواهد شد؟

براستی اگر ممنوعيت استفاده از روسری برداشته شود چه اتفاقی خواهد افتاد؟ مسلماً طرفداران مذهبی روسری اظهار شادمانی و پيروزی خواهند کرد؛ اما اگر ترک های سکولار آرامش خود را حفظ کنند از ايجاد اغتشاش اجتماعی جلوگيری شود، آثار مثبت لغو اين ممنوعيت به زودی آشکار خواهد شد و زنانی که بدينسان ديگر تحت فشار دگرانديشان قرار ندارند به جايي خواهند رسيد که اسلام بنيادگرا برايشان جاذبه ای نخواهد داشت. آنها، با داشتن مکانی محفوظ و مستقل در درون يک سيستم سکولار، خودشان به انديشيدن در مورد موقعيت زن در اسلام خواهند پرداخت و حاصل اين انديشه به احتمال زياد ضد نظريات پدرسالارانه خواهد بود. همچنين ادغام زنان محجبه در کلاس های درس دانشگاهی موجب خواهد شد که دانشجويان در فضايي به تجربه اجتماعی شدن دست يابند که بر بنياد تحمل عقايد ديگران و پذيرش گوناگونی نوع زندگی آدميان ساخته شده ـ امری که خود يکی از نشانه های مهم سکولاريسم است. در عين حال، با اين کار بر تعداد زنانی که به دانشگاه راه می يابند افزوده خواهد شد و نيز ميزان حقوق و نرخ استخدام شدن زنان فزونی خواهد گرفت. البته معمولاً وقتی سياستی در کار خود موفق نباشد سياست گزاران از پذيرفتن شکست اکراه دارند؛ اما اگر جامعهء ترکيه واقعاً به سکولاريسم و تساوی جنسيتی اعتقاد داشته باشد لغو ممنوعيت استفاده از روسری را ضروری خواهد يافت. در واقع، اگرچه هم اکنون محدوديت های اعمال شده نسبت به آزادی های مذهبی و حق استفاده از تحصيلات عالی، که ناشی از اين ممنوعيت اند، حاصل ناگوار خود را مشهود ساخته اند اما بايد گفت که برای جبران خسران های وارده هنوز چندان دير نشده است.

ترجمهء اختصاصی برای سايت «سکولاريسم نو»

برگرفته از سايت «ترکيش ديلی نيوز»

http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=89501

نويسنده:

ايمی گروپ

مدرس دانشگاه مريلند،

رشتهء حقوق