بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

مرداد 1387 ـ   اوت  2008

جادو، مذهب، علم در مراسم طلب باران در ایران

عباس احمدی

ایران سرزمین کم بارانی ست. مردم ایران از عصر جادو تاکنون، با مساله ی خشکسالی دست و پنجه نرم می کرده اند. این مبارزه در هر عصری ویژگی های مخصوص به خود را دارد. درعصر علم، برای ایجاد باران از رابطه ی علت و معلولی بین پدیده های طبیعی استفاده می شود و یا پاشیدن کلرور نقره بر روی ابرها، آن ها وادار به باریدن می کنند. در عصر مذهب، به جای استفاده از راه های زمینی، از خدایان آسمانی می خواهند که ابرها را وادار به باریدن کند. در عصر جادو، مردم با اجرای مراسم جادویی و با پاشیدن آب بر روی دخترکان سبزپوش، می خواهند طبیعت را وادار کنند که از کار آن ها تقلید کند و   بر روی درختان باران بباراند. در حال حاضر، در ایران، آیین های هر سه عصر، به طور همزمان، برگزار می شود. به عنوان نمونه، به خبر زیر به نقل از روزنامه ی کیهان چاپ تهران توجه کنید که برای باروری ابرها، از شیوه های عصر علم، استفاده می کنند (1):

"باروری ابرها در استان مرکزی در ماه های مهر و آبان انجام می شود. مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقه ای استان مرکزی با اعلام این خبر گفت: با توجه به شرایط و موقعیت توپوگرافی استان مرکزی، شاخه ای از مرکز باروری ابرها در شهر اراک مستقر می شود. مهندس آیت شجاعی زاده با بیان این که مرکز باروری ابرها در شهر یزد مستقر است افزود: باروری ابرهای این استان در ماه های مهر و آبان و با ورود ابرهای دریای سرخ و مدیترانه به استان انجام می شود. وی با اشاره به این که باروری آبرها از محل اعتبارات خشکسالی استان تامین می شود اضافه کرد: وجود ارتفاعات مناسب از جمله ارتفاعات شهباز در غرب اراک، وجود فرودگاه و شرایط منطقه از جمله مزیت های استان است که این امکان را می دهد تا باروری ابرها در این منطقه صورت گیرد. شجاعی زاده ادامه داد: با انجام باروری منظم و برنامه دار، مقدار بارش را می توان در یک دوره کامل به میزان 5 تا 25 درصد افزایش داد. "

همان طور که در خبر آمده است، در ماه های مهر و آبان، ابرهای دریای سرخ و مدیترانه به استان مرکزی می رسند. گرچه در متن خبر از پاشیدن کلرور نقره بر روی ابرها، مستقیما نام برده نشده است، اما از روی اشاره به وجود فرودگاه مناسب در استان مرکزی، میتوان حدس زد که برای باروری ابرها، از هواپیماهای باروری، استفاده می کنند. روش پاشیدن گلرور نقره بر روی ابرها، یک روش علمی ست که از راه مشاهده و تجربه بدست آمده است. این روش را می توان در آزمایشگاه تکرار کرد و آن را از نظر علمی، قبول و یا رد کرد.   به عبارت دیگر، این فرضیه ی علمی، وحی منزل نیست و اگر در آزمایشگاه نتواند ادعای خو د را ثابت کند، آن را رها می کنند.

در همان زمانی که در اراک و استان مرکزی برای باروری ابرها از روش های علمی استفاده می کنند، در شیراز و استان فارس، امام جمعه ی شیراز از نماز باران و آیین های عصر مذهب استفاده می کند. به خبر زیر کهاز کیهان چاپ تهران، نقل شده است، توجه کنید (2):     

"نماینده مذهبی آیت‌الله خامنه‌ای در شیراز از مردم این شهر خواست تابرای دومین بار، فردا (دوشنبه) "نماز نزول باران" به‌جای آورند. پیشتر در در اواخر اسفندماه سال گذشته مردم شیراز به دعوت مراجع مذهبی این شهر "نماز نزول باران" به‌جای آورده بودند . به گزارش خبرگزاری فارس، محی‌الدین حائری امام جمعه شهر شیراز امروز ،یکشنبه، با صدور اطلاعیه‌ای خطاب به مردم استان فارس گفت: «معنای نماز باران، حق دانستن وعده خداوندی است .»   براساس اعلام خبرگزاری فارس، این مراسم مذهبی، فردا (دوشنبه) در مزار کشته‌شدگان جنگ ایران وعراق برگزار می‌شود . هفته گذشته در شهر اردکان نیز نماز باران برگزار شد. به گزارش ایرنا مردم اردکان یزد به دنبال خشکسالی بی‌سابقه طی ‪ ۵۰ سال اخیر، پس از نماز جمعه، نماز "نزول باران" در این شهرستان اقامه کردند. اردکان در مرکز ایران قرار دارد و یکی از شهرهای کویری محسوب می شود."

همان طور که در خبر آمده است، مردم به جای استفاده از رابطه ی علت و علولی بین پدیده های طبیعی، از الله که در آسمان هاست می خواهند که از آسمان باران نازل کند.   معنای نماز باران این است که پدیده های طبیعی نه بر طبق قانون طبیعت، بلکه بر اثر اراده ی الله در گردش اند و اگر الله بخواهد می تواند به ابر سترون دستور دهد که بر صحرای تشنه ببارد. کریمی که از خزینه ی غیب، گبر و ترسا را وظیفه خوار دارد، و اگر بخواهد می تواند، جهانی را در ته استکانی بچپاند، دوستان را محروم نخواهد کرد، و بااستغاثه به درگاه باریتعالی و افامه کردن نماز باران، می توان بر خشکسالی پیروز شد.

در همان زمانی که مردم در اراک از شیوه های عصر علم (پاشیدن کلرور نقره بر ابرها) و در شیراز از شیوه های عصر مذهب ( نماز باران) برای نزول باران استفاده می کنند، در کردستان مردم با اجرای آیین های عصر جادو، می خواهند ابرها را وادار به باریدن کنند. به نمونه ی زیر که از کتاب یهودیان کردستان (صفحه ی 327-328) انتخاب شده است (3) توجه کنید:

"در مراسم عروس باران (بوک بارانه)، مردی با لباس ژنده و گردنبندی از استخوان های گاو و کلاهی از سبد حصیری، در کوچه ها به راه می افتد و در حالی که گروهی از نوجوانان او را همراهی می کنند، به در خانه های مردم می رود و مردم بر روی او ، آب می پاشد و به همراهان او، کشمش و پول می دهد. در نسخه ی اصلی این مراسم جادویی، به جای مرد ژنده پوش؛ دختری سبزپوش، نقش عروس باران، را بازی می کرده است که لباسی از برگ های سبزدرخت به تن می کرده است و به در خانه های مردم می رفته است و   مردم بر روی این دختر سبزپوش، آب می پاشیده اند."

در این مراسم نوعی جادوی تقلیدی ( Imitative Magic ) به چشم می خورد. دختر سبزپوش، سمبل و فرانمود و نشانه ی درخت و سبزه و گل و گیاه است. مردم با پاشیدن آب به روی دختر سبزپوش، می خواهند طبیع j را مجبور کنند تا از عمل آن ها تقلید کند و با نزول باران بر روی درختان واقعی، آب بپاشد.   مراسمی شبیه به بیوک بارانه در آدربایجان رایج است که به نام "چمچه گلین" یا عروس ملاقه نامیده می شود. واژه ی عروس در هر دوی این مراسم، نشانده ی آن است که در نسخه ی اصلی این آیینها، نقش اصی را دختر نوجوانی به عهده داشته است.  

 منابع:
1. http://www.kayhannews.ir/870508/15.htm#other150

 2.  http://radiozamaaneh.com/news/2008/04/post_4452.html

 3. The Jews of Kurdistan By Erich Brauer, Raphael Patai , Published by Wayne State University Press, 1993 , ISBN 0814323928, 9780814323922 429pages

بازگشت به خانه