بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

مهر   1387 ـ   اکتبر  2008

دیكتاتور سرخ در چهار پرده

گفت و گو با بیژن اشتری؛ مترجم كتاب «مائو؛ داستان ناشناخته»

گفتگوگر: آرمن آوانسیان

«مائو؛داستان ناشناخته» روایت معمازدایی از چهره افسونگری است كه در پیله‌ای از حماسه‌ها و اسطوره‌ها تنیده بود و نه‌تنها تمثالش هنوز در میدان تیان آنمن به چشم چینی‌ها می‌نگرد كه افكارش نیز “راهنمای جمهوری خلق چین”است و معبود ستایشگران خواب‌زدگی اژدهای زرد. «مائو؛داستان ناشناخته» حكایتی است از مائوتسه تونگ همسر، رهبر و راهبر كه مائوی دیگری را می‌نمایاند، با تصویری كه ترسیمش حاصل بیش از 10 سال تحقیق و نگارش زوج خالق آن ”جانگ چنگ و جان‌ هالیدی” است و در ایران «بیژن اشتری» ترجمه و نشر ثالث هم منتشرش كرده است. اشتری كه برای اهالی هنر سینما با تالیف و ترجمه آثاری چون سینمای انگلستان، فرهنگ سینمای معاصر آمریكا(فیلم‌ها و كارگردانان)، تیم برتون، سینمای ‌هالیوود، ستارگان ‌هالیوود و فرهنگ واژه‌های فیلم آشنا است و نامش در پای ترجمه كتاب‌های خاطرات بیل كلینتون، زندگی من(زندگینامه هیلاری كلینتون)، آنگ سان سوچی رهبر دموكراسی خواهان برمه و چه گوارا خورده و هم اكنون هم سرگرم زندگینامه استالین است، این بار مائو را به فارسی برگردانده تا به غیر از معدود كتاب‌های ترجمه شده درباره این رهبر پیشین چین، با زبانی ساده و روان بتوان داستانی ناشناخته را خواند و غبار رازآلود از نقابش بركشید. (آرمن آوانسیان)

پرسش: در مقدمه كتاب «مائو؛داستان ناشناخته» نوشته‌اید:این كتاب تصویر تازه‌ای از مائوتسه تونگ ارائه كرده كه كاملا متفاوت از آن تصویری است كه تاكنون مورخان از وی ارائه كرده‌اند. این مائوی دیگر كیست؟
پاسخ: ایرانی‌ها و غربی‌ها مائو را از طریق “ادگار اسنو” و همسرش می‌شناسند و بیشتر با كتاب “ستاره سرخ بر فراز چین”؛ اسنو روزنامه نگار آمریكایی بود كه شیفتهء مائو شد و سال‌ها در خدمتش بود، حاصل آن سیطره نگاه اسنو و حتی غلبه آن بر نظر كسانی چون ارنست همینگوی بود و نیز رواج ادبیات كیش شخصیتی مائو. تصویر مائو از این رو در اذهان مخاطبان غربی و ایرانی آثار اسنو مثبت است.س

استیلای افكار اسنو، بیشتر به دلیل راز داری چینی‌ها ست؛ مردمانی كه اسناد و مدارك را حفظ می‌كنند و سنت خاطره ‌نویسی به علت جو ارعاب و وحشت در میان آنها رواج ندارد و مورخان را از این منبع محروم كرده است. حتی تعداد مقاماتی كه از قدرت كناره گرفته و تغییر كیش دادند، كم بود تا آنها در پرتو دوری‌شان از حكومت رازهای سربه مهر را افشا كنند. به یك كلام افشاگری عنصر غائب سنت چینی است. اما در 15 سال اخیر با انتشار اسناد آرشیو شوروی سابق اتفاق بزرگی رخ داده كه به شناخت بیشتر و بهتر از چین و رهبران آن كمك شایانی می‌كند. حزب كمونیست چین در سال 1920 توسط شوروی (كمینترن) بنا نهاده شد و تا اوایل دهه 1960 با شوروی ارتباط تنگاتنگی داشت. این كتاب برای اولین بار حقایقی ناگفته از زندگی مائو را بازگو می‌كند كه بعضا بر پایه همین اسناد تازه منتشر شده است.س 

پرسش: اطلاعات كتاب بیشتر بر پایه اسناد آزاد شده از بایگانی‌های شوروی سابق بوده یا از منابع دیگر هم استفاده شده است؟
پاسخ: اصل كتاب حاوی 200 صفحه اسناد است كه متاسفانه به علت حجیم‌تر شدن كتاب نتوانستیم آنها را منتشر كنیم. البته فقط از آرشیو شوروی استفاده نشده؛چنانكه نامه یكی از همسران مائو حدود هشت سال پیش كشف شده بود. حسن نویسندگان كتاب این است كه “جانگ چنگ” و همسرش “جان‌هالیدی” هم به منابع چینی دسترسی داشتند و هم غیرچینی. بسیاری از اسناد برای اولین بار منتشر شده است. خانم چنگ نویسنده كتاب “قوهای وحشی” درباره زندگی سه نسل از زنان چینی است و تسلط خوبی به حوزه چین دارد. بر این اساس است كه معتقدم برخی كتاب‌ها باید از نو نوشته شوند و برخی شخصیت‌ها نیازمند بازشناسی هستند.

دیگر نمی‌شود به كتابی كه 30 سال پیش درباره استالین نوشته شده سندیت بدهیم، چون طی این 15 سال كوهی از اسناد منتشر شده كه تصویر ساخته شده از چهره‌ها را دگرگون می‌كند. كسانی كه فكر می‌كنند یكبار برای همیشه استالین و مائو را شناختند، در اشتباهند. استالین دیگر معما نیست؛آرشیوها باز شده و بسیاری از زوایای حكومتداری و زندگی خصوصی‌اش آشكار شده است. مائو شخصیت ناشناخته‌ای بود كه درباره‌اش شمای مبهمی‌وجود داشت؛خیلی‌ها او را می‌پرستیدند و تا دهه 1970 تصویری منفی از او ترسیم نشده بود.ی 

پرسش: شاید به این دلیل كه دیگر مائو در‌هاله‌ای از اسطوره و حماسه محصور نشده است؟
پاسخ: مائو بویژه در اواخر دهه 60 در غرب حتی در بین دانشجویان آرمانخواه اروپایی و آمریكایی محبوبیت زیادی داشت. روشنفكران و هنرمندانی چون ژان لوك گدار، اندی وارهول، كریس ماركر و بسیاری دیگر به صف ستایشگران مائو پیوسته بودند؛ درحالی كه مائو در آن سال‌ها مشغول سلاخی میلیون‌ها چینی بود. در این كتاب پرده از حماسه‌های دروغینی كه رژیم مائو طی سال‌ها ساخته و پرداخته بود، برداشته شده است؛ البته بخشی از آن حماسه‌سازی‌ها مرهون تصویرسازی مثبت و حماسی اسنو از مائو است؛ حماسه‌هایی مثل راهپیمایی بزرگ، پل دادو، یا حماسه دروغین مبارزه مائو و كمونیست‌های چینی با اشغالگران ژاپنی. نویسندگان كتاب نگاه بسیار منصفانه‌ای به ضعف‌ها و قوت‌های مائو دارند؛تمام نوشته‌های آنها مبتنی بر اسناد و مدارك است.س

تصور می‌كنم آشنایی با این مائوی واقعی برای كسانی كه به تاریخ معاصر جهان علاقه‌مندند، باید بسیار جذاب باشد؛آشنایی با مائوی نوجوان، مائوی عاشق پیشه، مائوی شاعر، مائوی انقلابی، مائوی راهزن، مائوی همسر، مائوی پدر، مائوی سیاستمدار، مائوی بازیگر، مائوی قدرت طلب، مائوی كینه‌توز، مائوی پیر و ناتوان و. . . این مائوها با روایتی دراماتیك و نه صرفا تاریخی به تصویر كشیده شده و حتی مخاطبانی كه آشنایی زیادی با تاریخ چین ندارند نیز به راحتی امكان می‌یابند با كتاب ارتباط برقرار كنند.س 

پرسش: كتاب در غرب با چه استقبالی مواجه شده است؟
پاسخ: كتاب چندین بار چاپ شده و نقدهای خوبی نیز درباره آن منتشر شده است. جزو كتاب‌های 4 ستاره روزنامه نیویورك تایمز بوده و حتی یكی از منتقدین آن را بمب‌اتمی كتاب‌های تاریخ خوانده است. ص

پرسش: ترجمه این كتاب روان و ساده است؛اما غیر از تكنیك‌های ترجمه آن به فارسی، روایت آن برای مخاطبان ایرانی كه هر از گاهی در تاریخ معاصر گروه‌های مائویی و مائوییست‌ها سر بر می‌آوردند و اكنون به نوعی دیگر الگوی چین در طیف اصولگرایان به‌مثابه مدلی قابل تكرار دیده می‌شود، براهمیت و ظرافت كتاب نمی‌افزاید؟
پاسخ: در ایران قبل از انقلاب گروه‌های مائوییستی(خانبابا تهرانی)در فضایی پا رفتند كه مائو تصمیم گرفت مائوییسم را جهانی كند و برای همین هدف 7 درصد از تولید ناخالص ملی چین را صرف كمك‌های خارجی برای پیشبرد مائوییسم كرد كه هركسی در گوشه‌ای از جهان علم حمایت از مائو برمی‌داشت، مشمول این كمك‌ها می‌شد و برخی گروه‌های ایرانی هم بی‌نصیب نماندند كه حتی به چین هم رفتند؛مائو مدتی بعد از پیشبرد این سیاست منصرف شد. در مقطع انقلاب سال57 هم برخی گروه‌های حاشیه‌ای به سلك مائوییستی درآمدند.س

حداقل برای شیفتگان ایرانی مائو، این كتاب مجالی است برای شناخت هرچه بیشتر وی. این كتاب برای مدافعان الگوی چینی نیز گواه مستندی است بر اینكه چین برغم پیشرفت‌های عظیمش، همچنان در رده كشورهای فقیر دنیاست؛رشد 30 یا 40 درصدی اقتصادی، نشانه عقب ماندگی دوره‌های قبل است كه برای جهش اقتصادی رشد دو رقمی‌می‌آفریند. از سوی دیگر، این كتاب تصورات پیشین درباره محبوبیت مائو و پیشرفت‌های اقتصادی‌اش را بهم می‌زند؛رهبری كه ریچارد نیكسون رئیس‌جمهور آمریكا، ادوارد هیث نخست‌وزیر انگلیس و دیگران در پشت در اتاقش منتظر می‌ماندند تا با او عكس یادگاری بگیرند. امروز آشكار شده كه مائو 70 میلیون چینی را به كام مرگ فرستاده است. به واقع كشتارهای نظام‌های استبدادی سرد و خاموش است و قربانیانش مانند كشته‌شدگان جنگ در مقابل دیدگان همگان از بین نمی‌روند؛این كتاب مكانیسم كشتارهای خاموش را عیان می‌كند؛نظام‌های استبدادی هم در مجموع شبیه به یكدیگرند و با مطالعه یكی، امكان شناخت دیگری فراهم می‌شود.س

از این رو كتاب «مائو؛ داستان ناشناخته» مرجعی است برای استبداد شناسی. میراث مائو برای چینی‌ها فرهنگ انزوا، رعب و وحشت، كنترل شبكه‌ای، اتهام، یكصدایی، خشونت، تنفر، فریب و دروغ، شست‌وشوی مغزی و اطاعت بی‌قید و شرط بوده؛دو نسل از چینی‌ها قربانی زیاده‌خواهی‌های مائو شدند. چه مصداقی از این بهتر كه مائو می‌گفت: «امپراطور چین، شی هوانگ به چه چیزی می‌تواند افتخار كند؟ او تنها 460 دانشمند پیرو كنفوسیوس را كشت؛حال آنكه ما 46 هزار روشنفكر را كشتیم. . . ما صدها بار جلوتر از او هستیم. »حتی حزب كمونیست چین در قطعنامه‌ای در سال 1981 اعلام كرد كه سیاست‌های مائو از 66-1957 اشتباه و از 76-1967 فاجعه‌بار بوده است. متاسفانه اندیشه‌های مائو كه امروز راهنمای حزب حاكم كمونیست چین است پس از وی نیز به دیگر جانشینانش منتقل شد، چنان‌كه تنگ شیائوپینگ گفت:«كشتار 200 هزار نفر در قبال 20 سال ثبات».ی

برگرفته از سايت نشريهء «شهروند امروز»:

http://www.shahrvandemrouz.com/content/1662/default.aspx

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه