جای خالی زنان در رسانه ها

خاتمبی کینوتی

ترجمه: محبوبه حسین زاده

در مبارزه برای برابری جنسیتی، رسانه ها باید دوست و هم پیمانی قوی باشند. ولی متاسفانه، آنها به خصوص در کشورهای جهان سوم، به شدت وضعیت کنونی را استحکام می بخشند.

پانزده سال بعد از برنامهء اقدام پکن، همچنان صدای زنان تا حد زیادی در رسانه های متداول و عامه پسند غایب است. با شناخت نقش نیرومند رسانه ها در شکل دهی به چشم اندازها و جنبه های فکری، کنفرانس پکن پیشنهادهای جامعی برای ارتقای تصویر زنان و صدای آنان و توسعه متوازن و تصویر غیرکلیشه ای از زنان آماده کرد. برخی از این پشنهادها عبارتند از:

* تغییر تصاویر همواره منفی و تحقیرآمیز از زنان در برنامه سازی ها

* ارتقاء مهارت های زنان، آگاهی و دسترسی آنها به تکنولوژی اطلاعاتی در راستای بهبود قابلیت هایشان برای مبارزه با تصاویر منفی از زنان

* جریان سازی جنسیت در برنامه ریزی و سیاست های رسانه

با انجام مطالعهء مانیتورینگ رسانه در 12 کشور آفریقای جنوبی، مشخص شد که کلیشه های فراوانی وجود دارند که شدیداً بوسیلهء رسانه ها ترویج شده اند. نویسنده های این گزارش می نویسند: «رسانه ها که به صورت بالقوه نقش عظیمی در آزادی اذهان دارند، بیشتر از این که راه حلی در این زمینه باشند خود بخشی از مشکل بوده اند».

زنان در رسانه ها به عنوان شیئ جنسی، اغوا کنندگان، مادر یا همسر به تصویر کشیده می شوند. وقتی که روزنامه ها، رادیوها و یا ایستگاه های تلویزیونی برای موضوعی به کارشناس نیاز دارند، احتمال این که با زنان تماس بگیرند، کمتر است. در این تحقیق مشخص شده که زنان سیاستمدار که به طور میانگین 18 درصد پارلمان های منطقه ای را تشکیل می دهند، به ندرت منبع خبرها بوده اند و فقط در 8 درصد موارد نقل قول ها از جانب آنان بود.

اگرچه دولت ها برنامهء اقدام پکن را امضا کرده اند، اما رسانه های آنها بهتر از بنگاه های تجاری خصوصی نیستند، و در حقیقت، مطابق این گزارش، اغلب خیلی بدتر عمل می کنند. در حقيقت به برابری جنسیتی به عنوان موضوع عامه پسند قابل پخش و انتشار نگریسته نمی شود و اشارهء خیلی کمی به حقوق زنان و یا دستگاه هایی می شود که تضمین کنندهء این حقوق اند. گزارش مطالعهء آفریقای جنوبی کاریکاتوری را که در روزنامه تانزانیایی وجود داشت، مجددا چاپ کرده است. این تصویر، به صورتی طعنه آمیز، کلیشه هائی منفی را در مورد حامیان حقوق زنان که در پکن حضور داشتند و اولین فوروم جهانی بزرگی را که به صورت جامع و مبسوط به رسانه و تصاویر و وضعیت جنسیت می پردازد برگزار کردند، ، ترویج می کند.

زنان بهره و سهم مناسبی از آزادی های بسط یافته ای که در یک دههء گذشته به حوزه های اطلاعات و ارتباطات رسیده است، نداشته اند. گزارش مانیتورینگ رسانه در آفریقای جنوبی ابراز تاسف می کند که: «در همهء کشورهای این منطقه و دنیا، شاغلان حوزهء رسانه_ زن و مرد _ در معرض نوعی خودسانسوری قرار دارند که حتی شاید خودشان هم از آن آگاه نباشند چون عمیقاً در طول دوره های رشد و پرورش مان، ثابت و مستحکم شده است».

هنوز هم به برابری جنسیتی به عنوان «موضوع مربوط به زنان» نگریسته می شود. مطابق پروژهء مانیتورینگ جهانی رسانه، این مساله به ندرت در رسانه ها مورد توجه قرار می گیرد و در چند مورد معدودی هم که این امر صورت می گیرد، احتمالاً گزارشگر تهیه کننده گزارش، زن است.

جز در آسیا، رسانه ها در آمریکای لاتین و جزایر دریای کارائیب به نحو فزاینده ای در گزارش موضوعات برابری جنسیتی، کارهای بهتری انجام می دهند. پروژهء مانیتورینگ جهانی رسانه گزارش می دهد که بهبود چشمگیری در آمریکای لاتین وجود داشته است - از 4 درصد بخش های خبری در سال 2005 به 47 درصد در سال 2010 و در جزایر کارائیب از کمتر از 5 درصد در سال 2005 به 28 درصد در سال 2010.

این گزارش مقدماتی بیان می کند: «پیشرفت ها در آمریکای لاتین در طول پنج سال گذشته که به نحو مثبتی مشارکت زنان را در مشاغل عالی سیاسی تحت تاثیر قرار داده است شاید تا اندازه ای توضیح افزایش شگفت انگیز تمایل گزارشگران به برجسته تر کردن مسائل مربوط به برابری جنسیتی در پوشش های خبری شان باشد».

رسانه در سراسر دنیا کلیشه ها را تقویت می کند، اما آنها در خاورمیانه بدترین مقصران و متهمان در اين زمینه هستند چرا که که 98 درصد از گزارش ها در این منطقه از کلیشه های جنسیتی حمایت می کنند. فقط 4 درصد از گزارش ها در پاسیفیک با کلیشه ها مبارزه می کنند و آنها را به چالش می کشند. رسانه های آمریکای لاتین مجددا در به چالش کشیدن و مبارزه با کلیشه ها پیشرو هستند، در 14 درصد گزارش ها، فعالانه این اقدام صورت می گیرد، ولی هنوز نسبتاً بیشتر از 24 درصد کلیشه ها را تقویت می کند.

همچنان بیشتر کارکنان رسانه ها در کلیه سطوح، مردان هستند چه گزارشگر باشند و چه تصمیم گیرنده. تنها حوزه ای که زنان در آن به برابری دست یافته اند، به عنوان مجری تلویزیون است- ولی آنها هم تاریخ انقضا دارند؛ سن 34 سالگی و یا کمتر از آن. مطابق مطالعه جنوب آفریقا و یافته های مانیتورینگ جهانی رسانه، زنان بالای سن 35 سال در رسانه ها نامرئی و نامعلوم می شوند. این امر کلیشه ها را دربارهء خوشایند و مورد پسند بودن زنان جوان و نقص زنان مسن تر در این زمینه تقویت می کند؛ چیزی که بر مجری های مرد در همان سطوح یکسان اثری ندارد.

از بعد از برنامهء اقدام پکن، صدا و تصویر زنان روزنامه نگار به مقدار کمی بهبود یافته است و لیکن به آنها به احتمال زیاد، گزارش اخبار «نرم» اختصاص داده می شود: هنر، سرگرمی و تفریحات و سبک زندگی، در حالی که اخبار« سخت»- سیاسی، اقتصادی، دولت ـ تا حدود زیادی در سلطه و تسلط مردان باقی می ماند. ارقام گزارش شده بوسیله مطالعه مانیتورینگ جهانی رسانه، قالب ثابتی را برای افزایش تعداد و تاثیر زنان در رسانه آماده می کند. احتمال بیشتری وجود دارد که زنان روزنامه نگار موضوعات زنان را نمایان و برجسته کنند و نسبت به روزنامه نگاران مرد به کارشناسان زن تکیه و اعتماد بیشتری می کنند. همچنین احتمال بیشتری وجود دارد که آنها معیارهای جنسیتی را در گزارش ها در نظر بگیرند؛ گزارش هایی که در غیر این صورت، نابینای جنسیتی می شدند.

امیدواری به دگرگونی؟

برغم همهء تمایلات و گرایش های دلسرد کننده در تصویرسازی از زنان در جهان سوم، مطالعات مانیتورینگ رسانه نشان می دهد که برخی پیشرفت های مثبت هم در این میان وجود دارد. کادر موظفی از داوطلبان وجود دارد که رسانه ها را مانیتور می کنند و آنان را پاسخگو به زنان نگه می دارند. ضرورت دارد که تاثیر آنها، مورد حمایت بیشتری قرار بگیرد.

آمریکای لاتین با انجام متفاوت کارها، پیشتاز این راه است و تبادل جنوب- جنوب بین سازمان های زنان در این منطقه و سازمان های زنان در آفریقا، آسیا، سواحل کارائیب، خاور میانه و پاسیفیک، درس های باارزشی از این سوی مرزها به آنسو عرضه خواهد کرد. رسیدن از وضعیت «از جانب زنان» به برابری جنسیتی و رفتن به طرف متداول و عمومی سازی برابری جنسیتی با داشتن روزنامه نگاران زن و مرد برای تهیه گزارش دربارهء موضوعات جنسیت، درس هایی است که آسیا می تواند عرضه کند. خاور میانه در تهیهء گزارش از دستگاه های حقوق زنان، اطلاعاتی که باید در اخبار و اطلاعات حوادث به اندازه لازم تحلیل و توصیف متداول و عمومی شود، رهبری بقیهء دنیا را برعهده دارد.

مطالعه مانیتورینگ جهانی رسانه، پیشنهاداتی ارائه می کند که بر نقش مهم تر و عمدهء جامعه مدنی در ترویج تصویرسازی مثبت از زنان در رسانه اصرار دارد. تعدادی از آنها عبارتند از:

* گردآوری دفترچه های راهنمای منطقه ای از کارشناسان زن در مسائل موضوعی مختلف. زنان به صورت موردی به عنوان کارشناس فقط در موضوعات برابری جنسیتی، زیبایی، مد، خانه داری به تصویر کشیده می شوند ولی در واقعیت آنها در همه دیگر حوزه های فعالیت های انسانی حاضر هستند و باید در این موارد هم شناخته شوند.

* ایجاد دوره تحصیلات جنسیت و رسانه در مدارس روزنامه نگاری. آگاهی های جنسیتی و حقوق زنان باید در همه جنبه های کار روزنامه نگاری القا شود، پس توانمندسازی زنان فقط پوشش خبری گزارش های خاص مورد علاقه نیست بلکه موضوعی کاملا درک شده و شدیدا ترویج شده است.

* تصمیم گیران حوزه رسانه باید آموزشهای آگاهی های جنسیتی دریافت کنند که تعصبات دیرینه عمیق و اغلب ناآگاهانه- علیه زنان را به چالش می کشد.

* قبول و اجرای سیاست های تساوی جنسیتی در رسانه. این نیاز وجود دارد که حضور زنان و مردان در همه سطوح از گزارشگری تا مدیریت برابر باشد.

* حمایت و پشتیبانی از زنان در رسانه بوسیله عرضه و پشنهاد آموزش و تصویر به آنان

* ایجاد حساسیت جنسیتی در برنامه عمل رسانه که اصحاب رسانه را برای گزارش هایشان پاسخگو نگه می دارد- برای آنها غیراخلاقی است که به معامله تحریف نمایش زنان ادامه بدهند.

* تشویق به مانیتورینگ رسانه از سوی سازمان های جامعه مدنی

در عین حال که مانیتورینگ اولیه رسانه های رایج تصویر غم انگیزی را گزارش می دهد، اما یک نقشه راه هم برای حرکت به سمت جلو فراهم می کند. یک گام اساسی در این پروسه، مجاب کردن رسانه به درک مسئولیت اخلاقی اش است. گزارش مانیتورینگ جهانی رسانه از «آیدان وایت»، دبیر عمومی فدراسیون بین المللی روزنامه نگاری، نقل می کند که: «تصویرسازی منصفانه و بی طرف از جنسیت، آرزویی حرفه ای و اخلاقی است، مشابه احترام به درستی، عدالت و صداقت».

اخلاق روزنامه نگاری نیاز دارد تا به روز شده و شامل تصویرسازی منصفانه و بی طرفی از جنسیت به عنوان اصل و مرام مرکزی شود.

http://www.iranpressnews.com/zanan/legal/2011/18834.htm

بازگشت به خانه