پس از 375 سال: برابری جنسیتی در زبان فرانسوی

سوده راد

روز دوم ماه می‌، به همت چهار گروه و انجمن فمینیستی در فرانسه، توماری برای تغییر یکی از قوانین دستور زبان فرانسه در دسترس عموم قرار گرفت: «قانون تقدم مذکر بر مؤنث» موجب می‌شود وقتی در جمله‌ای از زنان و مردان سخن بگوییم، صفات و ضمایر مذکر به کار برده شوند؛ قانونی که کودکان در اولین سال‌های مدرسه می‌آموزند و یاد می‌گیرند مذکر بر مؤنث و مرد بر زن تقدم دارد.

چهار انجمن و گروه فمینیستی، شامل «برابری، جادوگری نیست!»[1]، «لیگ آموزگاران»[2]، «دنیا از دید زنان»[3] و «زنان همیار»[4] تصمیم گرفتند برای تغییر قانون دستور زبانی که مرد را مقدم بر زن می‌داند توماری تهیه و منتشر کنند. هدف این حرکت، از سویی درخواست رسمی از آکادمی فرانسه - که معادل فرهنگستان ادب و زبان فارسی در ایران است – و از سویی تأثیرگذاری بر اذهان عمومی و تغییر در جهان‌بینی تبعیض‌آمیز اعلام شده است.

زبان، حافظ اخلاق و زیبایی

در سال 1676میلادی، پدر روحانی بوورس[5]، در یکی از یادداشت‌هایش در مورد زبان فرانسه می‌نویسد: «اگر از چندنفر سخن بگوییم که شامل یک یا چند جنس باشند، من می‌گویم "آن‌ها- مذکر- از مسائل جنگ می‌گویند"، ولی نه آن‌ها، یعنی مونث. زیرا وقتی دوجنس با هم باشند، آن‌که نجیب‌تر است باید تقدم داشته باشد.» در آن زمان البته هدف این‌گونه دستور‌ها، خاندان نجیب‌زادگان بودند و نه قشر متوسط یا مردم عادی، ولی از قرن هجدهم به بعد، همه فرانسوی‌ها و از هر قشر اجتماعی و سنی ملزم به تبعیت و استفاده از «قانون تقدم مذکر بر مؤنث» شدند. در واقع وقتی زبان نخبگان بر زبانی که در خانه‌ها و کوچه‌ها رواج داشت تحمیل می‌شود، زنان نیز باید محو شوند.

تأثیر پدر بوورس در به‌کارگیری زبان فرانسه باید در میان انقلاب زبانی قرن هفدهم ثبت شود. در سال 1635، کاردینال ریشلیو[6] آکادمی فرانسه را تأسیس می‌کند؛ سازمانی که اعلام شده بود هدف آن «تثبیت زبان فرانسوی، قانونمندی و قابل فهم کردن آن» است. این اتفاق یکی از مهم‌ترین وقایع تأثیرگذار بر این زبان است. پیش از آن، دستورزبان‌نویسان بر اساس آنچه در گفت‌وگوهای روزمره اکثریت مردم جاری بود، دستور را می‌نوشتند و از آن پس، تنها گروهی اقلیت که از خاندان سلطنتی و نجیب‌زادگان و نویسندگان تشکیل شده ‌بود برای روش سخن گفتن و نوشتن همه فرانسوی‌زبان‌ها تصمیم می‌گرفتند. آن‌ها بر اخلاق زبان و زیبایی زبان تأکید داشتند و این دو محور محو شدن زنان را جمع‌های مختلط زنانه و مردانه توجیه کردند.

پیش از فراگیر شدن قانون تقدم مذکر توسط پدر بوورس، مردم برای استفاده از صفات مذکر یا مؤنث از آزادی برخوردار بودند. در آن‌زمان، قانونی معروف به «قانون تقدم نزدیک‌تر» استفاده می‌شد. به این معنی که برای مثال اگر گفته می‌شد «مردان و زنان زیبا هستند»، صفت زیبا مؤنث بود و اگر گفته می‌شد «زنان و مردان زیبا هستند»، زیبا جنبه مذکر به خود می‌گرفت. بنابراین مردم، شاعران و نویسندگان در انتخاب چیدمان کلمات در گزاره‌ها آزاد بودند. این قانونی بود که از دستورهای زبان لاتین سرچشمه گرفته است و همچنان در چندین زبان لاتین استفاده می‌شود.

امضاکنندگان چه کسانی هستند؟

این تومار در مدت کمتر از ده روز بیش از 1700 امضا داشته است. 25 درصد امضاکنندگان مرد هستند و مخالف برتری مذکر بر مؤنث در زبان فرانسوی هستند. ۷۹. ۷درصد  امضاکنندگان از فرانسه، ۷. ۱درصد از بلژیک، 2.4  درصد از سویس، 9.3 درصداز کانادا، 7.1 درصد از مراکش و 3.3 درصد از 21 کشور کاستاریکا، اردن، مجارستان، سوئد، نروژ، مکزیک، اتریش، کره جنوبی، برزیل، پرتغال، بورکینافاسو، اسپانیا، آلمان، انگلستان، هلند، لهستان، شیلی، امریکا، اندونزی و استرالیا هستند.

چندروز پیش، ژوزت ری دبوی، زبان‌شناس که یکی از اولین همکاران لغتنامه روبرت است در این مورد گفت: «من قانون قبلی را بیشتر دوست دارم که موجب می‌شد صفت و فعلی که پس از اسم مؤنث می‌آیند، مؤنث باشند، حتی اگر چندین اسم مذکر پیش از آن باشد. من فکر می‌کن این راه خوبی برای این است که جملات را زیبا‌تر بیان کنیم تا گوش را نوازش دهند.»

خانم هنریت زوگیبی[7]، رئیس شبکه «برابری جادوگری نیست!» درباره سایر کلمات و اصطلاحات تبعیض‌آمیز جنسیتی می‌گوید: «در بسیاری از موارد مثلاً در مورد خوانده شدن حقوق بشر به حقوق مرد با حرف اول بزرگ، که بیشتر به طور خلاصه‌‌ همان حقوق مرد خوانده و شنیده می‌شود هم باید کاری کرد ولی هدف ما در این کمپین این است که مردم خودشان به زبان و گفتار خود حساس شوند. یکی از آموزگاران زبان فرانسه به ما گفت از این پس دیگر قانون تقدم نزدیک‌تر را در کنار قانون تقدم مذکر درس می‌دهد و شاگردان را تشویق می‌کند از اولی پیروی کنند. بسیاری از آموزگاران و دانشجویان در کشورهای دیگر هم از این تومار حمایت کرده‌اند، چون به نظرشان منتطقی‌تر و ساده‌تر می‌آید.»

پی‌نوشت‌ها:

1. L’égalité n’est pas sorcier!

2. La ligue de l’enseignement

3. Le Monde selon les femmes

4. Femmes Solidaires

5. Père Bouhours

6. Cardinal Richelieu

7. Henriette Zoughebi

بازگشت به خانه