زياد کلو : نگاهی به عصر روشنگری سیاست در دو کتاب

بازگشت به خانه پيوند به نظر خوانندگان آرشيو مقالات آرشيو صفحات اول جستجو

چهارشنبه 19 تير ماه 1392 ـ 10 ماه جولای 2013

جنگ سرد جای خود را به درگیری گستردهء جدیدی در سطح بین المللی داده است: از این پس «غرب» در چنگال تهدید جدیدی قرار گرفته است: «اسلامو فاشیسم»، که قابل رؤیت ترین نوع اظهار وجود آن «تروریسم جهادگر»است. بلوک در برابر بلوک. تندترین گفتمان های ایدئولوژیک، آغشته به مذهب گرائی، همان گفتمان هائی را تداعی می کنند که در آستانهء جنگ جهانی دوم رایج بودند.

اما، در برابر این گفته ها، که هر گونه درگیری را به خصلتی انسان شناختی، مذهبی یا قومی تنزل می دهند، ژرژ کـُرم (1)، بر پس زمینه ای از شناخت تاریخی، از نو به ارزش های حیطهء سیاست اعتبار می بخشد: درگیری های مسلحانه، پیش از هر چیز، بیان منافع متضاد هستند (اقتصادی، جغرافیائی ولی همچنین جمعیت شناختی). گفتمان غالب نیز بیان بقایای نگرشی است اغفال کننده و فریب دهنده از «شرق» و «غرب» ی که به حد کلیشه تنزل یافته اند.

آن «قرائت دنیوی از سرشت ستیزه ها» که نویسنده توصیه می کند، ضرورت یک تحلیل غیرفرهنگی – و در نتیجه چندعلیتی – از تنش ها و بحران ها را بر ما آشکار می سازد. ژرژ کـُرم می نویسد که این همه نه به مفهوم بازگشت مذهب بلکه بازگشت «گفتمان مذهبی» است، که به نظر وی در سال های 80 پدیدار شده و هم موجب تضعیف مذهب گردیده و هم سیاست. برای اجتناب از یک درگیری باز هم خشن تر و فراگیرتر، یک عرف گرائی (لائيسيته laïcité)ی واقعی می بایست برقرار شود، عاری از جمعیت گرائی و خواست های فرقه ای که امروزه رونق دارند، ولی همچنين با احترام به داده های تاریخی.

برای ژرژ کـُرم، در سطح ملی و بین المللی، جدائی دین از سیاست و همچنین برقراری دوباره حقوق کامل شهروندی از شرط های اساسی تضمین یک صلح داخلی است. اگرچه می بایست در برابر عرف گرائی به سبک فرانسوی اندکی محتاط بود. در اوج فرقه گرائی آنگلوساکسون، و در حالیکه این مفهوم به خودی خود در منطقهء جنوب مدیترانه می تواند به عنوان ارتداد تلقی شود، اندیشهء نویسنده این مزیت را دارد که نشانه های آنچه که می تواند سرآغاز پیدایش یک فضای بین المللی واقعاً جمهوریتی باشد را به طرح اندازد.

مشکلات موجود در خاورمیانه نیز مقوله ای است که کتاب اریک رولو (2)به ما در درک آن کمک می کند. نویسنده نه تنها جزئیات اولین گام های دولت های عرب – از مصر آغاز می کند - و تلاش آنها برای بیرون آمدن از زیر یوغ قدرت های اروپائی، و سپس امپریالیسم های آمریکائی و شورويائی را مورد بررسی قرار می دهد، بلکه به تاریخ دولت نوپا و به سرعت کشورگشای اسرائیل نیز می پردازد؛ و تاریخ ملی گرائی عرب به تعبیر عبدالناصر که با جنگ 1967 به فراموشی سپرده می شود؛ و سرانجام، تاریخ ناسیونالیسم فلسطین که از خاکستر این جنگ تغذیه خواهد کرد.

اریک رولو، راوی استثنائی، یهودی ِ عرب زبان ِ مصری ِ فرانسوی شده، و خبرنگار لوموند که بعدها دیپلمات می شود، شاهدی است بی مانند از این دوران سرنوشت ساز. از لابلای صفحات درمی یابیم که او خود بازیگر آن دوران نیز بوده است. او روابطی تنگاتنگ با رهبران عرب و اسرائیل آن دوران به وجود آورده بود و از دیدارهایش با این افراد روایات و تصاویر چشمگیری را به ترسیم درمی آورد: خیر، عبدالناصر یک «هیتلر جدید» نبود، آنگونه که نظرات غالب در فرانسه معاصر با لشکر کشی به کانال سوئز ابراز می کردند. خیر، انور سادات، که به دشواری می توان گذشتهء مبهم او را فراموش کرد، یک قهرمان صلح طلب، شجاع و دوراندیش نبود؛ تصویری که می خواهند تا آیندگان در ذهن محفوظ بدارند. خیر، یاسرعرفات را نه می توان به یک برچسب «تروریست» محدود کرد و نه به منزلت یک «شمایل» ارتقاء داد، او بسیار ضد و نقیض تر از اینهاست.

این خاطرات آن روی سکه را آشکار می سازند : به محاسبات و بازی های سیاسی مشکوک ولی همچنین به نقش مرکزی انسان و احساسات در تصمیم گیری ها و در نتیجه در تحلیل های اشتباه رهبرانی که جنگ و صلح می آفرینند.

1. Georges Corm, Pour une lecture profane des conflits. Sur le « retour du religieux », dans Les conflits contemporains au Moyen-Orient, La Découverte, Paris, 2012, 275 pages, 19,50 euros.

همچنین بخوانید : «قرائتی دنیوی از سرشت ستیزه ها»، لوموند دیپلماتیک، فوریه 2013 در پيوند زير:

2. Eric Rouleau, Dans les coulisse du Proche-Orient : Mémoires d’un journaliste diplomate (1952-2012). Préface d’Alain Gresh, Fayard, Paris, 2012, 433 pages, 22 euros .

توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.

کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.